چگونه خونریزی مغزی در نوزادان نارس را تشخیص دهیم؟

در نوزادان نارس، به‌ویژه زیر ۳۲ هفته یا با وزن زیر ۱۵۰۰ گرم، احتمال بروز این عارضه بالاست. تشخیص به‌موقع برای پیشگیری از عوارض جدی بسیار حیاتی است. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های تشخیص این عارضه را شرح داده می‌دهیم:

سونوگرافی ترانس‌فونتانل (سونوگرافی مغزی از ملاج)

پرکاربردترین روش تشخیصی در NICU
نحوه انجام: این سونوگرافی از طریق ملاج قدامی (فونتانل جلویی که در نوزادان باز است) انجام می‌شود و امکان مشاهده ساختار داخلی مغز را فراهم می‌کند.
مزایا:
غیرتهاجمی و بدون درد
قابل انجام در تخت (بدون نیاز به انتقال)
تکرارپذیر برای پیگیری تغییرات
معایب: در تشخیص آسیب‌های ظریف‌تر یا دیرهنگام دقت کمتری نسبت به MRI دارد.

ام‌آر‌آی مغزی (MRI Brain)

روش دقیق‌تر برای بررسی ضایعات مغزی
کاربردها:
بررسی آسیب‌های مغزی بعد از بروز علائم
ارزیابی دقیق خونریزی‌های عمقی یا قدیمی
بررسی تأثیر خونریزی بر بافت‌های اطراف مغز
مزایا:
وضوح بالای تصاویر
امکان مشاهده ضایعات کوچک یا منتشر
معایب:
نیاز به انتقال نوزاد به دستگاه MRI
ممکن است نیاز به بی‌حرکت نگه‌داشتن نوزاد یا بیهوشی سبک باشد

سی‌تی‌اسکن مغزی (CT Scan)

روش سریع ولی با محدودیت در نوزادان
موارد استفاده: در شرایط اضطراری یا وقتی MRI در دسترس نیست.
مزایا:
تصویربرداری سریع
معایب:
دریافت دوز پرتو نسبتاً بالا
دقت پایین‌تر در بررسی خونریزی‌های خفیف در مقایسه با MRI

غربالگری روتین با سونوگرافی سریال

در بسیاری از NICUها، برای نوزادان نارس با ریسک بالا، سونوگرافی مغز در چند مرحله (مثلاً در روزهای ۳، ۷ و ۱۴ تولد) انجام می‌شود تا حتی خونریزی‌های بدون علامت هم شناسایی شوند.

نشانه‌های غیرمستقیم بالینی

گرچه کمتر دقیق است، ولی گاهی علائمی مانند:
بی‌حالی یا کاهش هوشیاری
افزایش دور سر (هیدروسفالی)
تشنج
افت فشار خون یا کاهش ناگهانی هموگلوبین
می‌تواند شک بالینی را ایجاد کند و موجب ارجاع به تصویربرداری گردد.
اگر به دنبال سونوگرافی مغز نوزاد در شهر ری هستید، می‌توانید به مرکز تصویربرداری روشنا مراجعه کنید. این مرکز با بهره‌گیری از دستگاه‌های پیشرفته و تیمی مجرب، خدمات دقیق و ایمنی را برای ارزیابی سلامت مغز نوزادان ارائه می‌دهد.

رشد ناکامل عروق مغزی: ناحیه‌ای به نام germinal matrix در مغز نوزادان نارس وجود دارد که دارای عروق بسیار ظریف و شکننده‌ای است و به‌راحتی دچار پارگی می‌شود.
نوسانات شدید فشار خون: افت یا افزایش ناگهانی فشار خون، به‌خصوص در ساعات اولیه پس از تولد، می‌تواند موجب پارگی عروق مغزی شود.
نارسایی تنفسی و کاهش اکسیژن‌رسانی: تنفس نامنظم یا قطع تنفس (آپنه) در نوزادان نارس باعث کمبود اکسیژن و آسیب به بافت مغزی می‌شود.
آسیب‌های هنگام زایمان: فشارهای مکانیکی، زایمان سخت یا استفاده از ابزارهایی مانند فورسپس می‌تواند به عروق مغز آسیب وارد کند.
عفونت‌های شدید (سپسیس): عفونت سیستمیک می‌تواند باعث التهاب، اختلال گردش خون و آسیب به دیواره رگ‌های مغزی شود.
اختلالات انعقادی: نوزادان نارس ممکن است دچار کمبود فاکتورهای انعقادی باشند که باعث افزایش احتمال خونریزی می‌شود.
ناتوانی در تنظیم جریان خون مغزی: در نوزادان نارس، تنظیم خودکار جریان خون مغزی هنوز کامل نشده و تغییرات ناگهانی می‌تواند منجر به خونریزی شود.

گرید ۱ (خفیف‌ترین نوع)

محل: محدود به ناحیه germinal matrix (ناحیه‌ای در عمق مغز که در نوزادان نارس فعال است).
ویژگی‌ها: معمولاً بدون علائم بالینی خاص است.
پیش‌آگهی: اغلب بدون عارضه جدی و با بهبودی کامل همراه است.

گرید ۲

محل: خون وارد بطن‌های مغزی می‌شود ولی باعث اتساع آن‌ها نمی‌گردد.
ویژگی‌ها: در برخی موارد ممکن است علائم خفیفی ایجاد کند.
پیش‌آگهی: معمولاً نسبتاً خوب است اما نیاز به پیگیری دارد.

گرید ۳

محل: خون وارد بطن‌ها شده و باعث اتساع (بزرگ شدن) آن‌ها می‌شود.
ویژگی‌ها: ممکن است منجر به افزایش فشار داخل جمجمه یا هیدروسفالی شود.
پیش‌آگهی: خطر عوارض عصبی متوسط تا شدید وجود دارد.

گرید ۴ (شدیدترین نوع)

محل: علاوه بر بطن‌ها، به بافت اطراف مغز نیز گسترش یافته است (خونریزی داخل پارانشیمی).
ویژگی‌ها: آسیب جدی به بافت مغز و احتمال اختلالات حرکتی یا ذهنی.
پیش‌آگهی: ضعیف‌ترین پیش‌آگهی در بین درجات خونریزی.

درمان این عارضه، بسته به شدت خونریزی، سن حاملگی، وضعیت عمومی بدن و وجود یا عدم وجود عوارض عصبی، متفاوت است. هدف اصلی درمان، کنترل وضعیت عمومی، جلوگیری از پیشرفت آسیب مغزی و کاهش عوارض بلندمدت است. روش‌های درمان به شرح زیر است:

مراقبت حمایتی و پایش مداوم

کنترل تنفس و اکسیژن‌رسانی: استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی یا اکسیژن، در صورت نیاز
تنظیم فشار خون: پایش و تثبیت فشار خون برای جلوگیری از نوسانات ناگهانی
کنترل دمای بدن، قند خون و سطح الکترولیت‌ها: برای حفظ تعادل بدن و کاهش فشار به مغز
پایش علائم حیاتی و وضعیت عصبی: با استفاده از مانیتورینگ مداوم در بخش NICU

پیشگیری از پیشرفت هیدروسفالی

در صورت افزایش مایع مغزی-نخاعی و فشار داخل جمجمه، ممکن است از روش‌هایی مانند:
سوزن‌گذاری و تخلیه موقت مایع (Lumbar puncture یا tapping بطن)
قرار دادن شانت مغزی (Ventriculoperitoneal shunt) برای تخلیه دائمی مایع اضافی استفاده شود.

استفاده از دارو در موارد خاص

استفاده از داروهایی مانند دیورتیک‌ها (مثلاً استازولامید یا فوروزماید) ممکن است برای کاهش تولید مایع مغزی پیشنهاد شود.
داروهای ضدتشنج در صورت بروز تشنج برای کنترل فعالیت مغزی تجویز می‌شوند.

جراحی (در موارد پیشرفته)

در موارد شدید یا هیدروسفالی مقاوم، جراحی مغز برای تخلیه خون یا قرار دادن شانت ممکن است ضرورت پیدا کند.

پیگیری توانبخشی و رشد عصبی در آینده

پس از ترخیص، کودک نیاز به ارزیابی‌های مکرر رشد عصبی، گفتار، بینایی و حرکت دارد.
کاردرمانی، گفتاردرمانی و فیزیوتراپی نقش مهمی در کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی دارند.

در پایان، تشخیص و درمان به‌موقع این عارضه خطرناک نقش بسیار مهمی در کاهش آسیب‌های عصبی و بهبود کیفیت زندگی آینده آن‌ها دارد. مرکز رادیولوژی و سونوگرافی مروارید ری با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته سونوگرافی مغزی و همکاری با متخصصان نوزادان، امکان تشخیص دقیق و سریع این عارضه را فراهم کرده است. اگر فرزند شما نارس متولد شده یا پزشک انجام بررسی‌های مغزی را توصیه کرده است، می‌توانید با اطمینان از خدمات تشخیصی دقیق و تخصصی این مرکز بهره‌مند شوید. تشخیص زودهنگام، قدم اول برای محافظت از آینده فرزندتان است. لذا اگر قصد دریافت مشاوره یا رزرو نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 02156804080 اقدام نمایید.


منابع
ncbi.nlm.nih.gov
ajnr.org