انحراف ستون فقرات چه علائمی دارد و چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟

انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز (Scoliosis) معمولاً در دوران رشد به‌ویژه در نوجوانان و جوانان ظاهر می‌شود و در صورت عدم تشخیص به‌موقع ممکن است موجب درد، تغییر فرم بدن و محدودیت حرکتی گردد. شناخت علائم اولیه این عارضه به پیشگیری و درمان مؤثر آن کمک شایانی می‌کند. در ادامه علائم رایج این عارضه را بررسی می‌کنیم:

عدم تقارن شانه‌ها

یکی از واضح‌ترین علائم انحراف ستون فقرات نابرابری ارتفاع شانه‌ها است. معمولاً یکی از شانه‌ها بالاتر از دیگری قرار می‌گیرد. این نشانه به‌ویژه هنگام ایستادن یا نگاه کردن از پشت به فرد به‌خوبی دیده می‌شود.

بیرون‌زدگی استخوان کتف

در اسکولیوز چرخش مهره‌ها باعث می‌شود یک سمت از کتف (استخوان شانه) برجسته‌تر از سمت دیگر شود. این برجستگی اغلب اولین علامتی است که والدین در فرزندشان متوجه می‌شوند.

تغییر فرم بدن و حالت ایستادن

افراد مبتلا معمولاً هنگام ایستادن یا راه رفتن بدن را کمی به یک سمت خم می‌کنند. ممکن است قوس غیرطبیعی در پشت یا پهلوها مشاهده شود. گاهی نیز شانه یا باسن به‌صورت نامتقارن قرار می‌گیرد.

تفاوت در طول پاها یا کج بودن لگن

اگر لگن به یک سمت متمایل باشد ممکن است یکی از پاها کوتاه‌تر یا بلندتر به نظر برسد. این وضعیت می‌تواند باعث اختلال در تعادل بدن و تغییر در نحوه‌ی راه رفتن شود.

درد در ناحیه کمر، پشت یا گردن

درد ممکن است در مراحل ابتدایی خفیف باشد اما در صورت پیشرفت انحراف شدت آن افزایش می‌یابد. علت درد معمولاً فشار نامتعادل بر عضلات و مهره‌هاست.

خستگی زودهنگام عضلات پشت

به دلیل قرارگیری غیرطبیعی ستون فقرات عضلات یک طرف بدن مجبورند فشار بیشتری تحمل کنند و در نتیجه فرد سریع‌تر احساس خستگی می‌کند.

تغییر در نحوه‌ی تنفس (در موارد شدید)

در اسکولیوز‌های شدید قوس ستون فقرات ممکن است به قفسه سینه فشار بیاورد و فضای ریه‌ها را کاهش دهد در نتیجه بیمار دچار تنگی نفس خواهد شد.

ظاهر غیرقرینه در پشت هنگام خم شدن

در هنگام خم شدن به جلو (تست آدامز - Adams Forward Bend Test) ممکن است برآمدگی یا برجستگی در یک سمت پشت دیده شود. این نشانه یکی از مهم‌ترین علائم برای غربالگری در مدارس و کلینیک‌هاست.

تغییرات در وضعیت لباس‌ها

افراد مبتلا ممکن است متوجه شوند لباس‌هایشان به درستی روی بدن نمی‌نشیند؛ مثلاً خط وسط لباس یا کمربند کج به نظر می‌رسد.

سردرد و درد گردن در موارد انحراف گردنی

در انحراف ستون فقرات ناحیه گردن (Cervical Scoliosis) ممکن است بیمار دچار دردهای مکرر گردن، شانه یا حتی سردرد شود.

نکته مهم
علائم انحراف ستون فقرات در ابتدا ممکن است خفیف و بی‌درد باشند اما تشخیص زودهنگام در کودکان و نوجوانان از پیشرفت آن جلوگیری می‌کند.

تشخیص زودهنگام اسکولیوز نقش بسیار مهمی در جلوگیری از پیشرفت بیماری و ایجاد مشکلات حرکتی و ظاهری دارد. پزشک با ترکیبی از معاینه فیزیکی، تصویربرداری و بررسی وضعیت رشد استخوان‌ها می‌تواند نوع و شدت انحراف را به‌دقت مشخص کند. روش‌های تشخیص این عارضه شامل موارد زیر است:

معاینه فیزیکی اولیه (Physical Examination)
اولین مرحله تشخیص بررسی وضعیت بدن بیمار در حالت ایستاده و خمیده است. پزشک میزان تقارن شانه‌ها، باسن و پشت را مشاهده می‌کند.
تست آدامز (Adams Forward Bend Test) رایج‌ترین آزمایش غربالگری است:
بیمار می‌ایستد و از کمر به جلو خم می‌شود.
در این وضعیت هرگونه برجستگی یا عدم تقارن در پشت بدن دیده می‌شود.
این تست معمولاً در مدارس نیز توسط پزشکان برای ارزیابی کودکان انجام می‌شود.

تصویربرداری با اشعه ایکس (X-Ray Imaging)
برای بررسی دقیق میزان انحراف تصویربرداری اشعه X از ستون فقرات انجام می‌شود.
پزشک زاویه‌ی انحراف را با زاویه کاب (Cobb Angle) اندازه می‌گیرد که معیار استاندارد شدت اسکولیوز است:
کمتر از 20 درجه → انحراف خفیف
بین 20 تا 40 درجه → انحراف متوسط
بیش از 40 درجه → انحراف شدید
این روش امکان مقایسه‌ی تغییرات در طول زمان و ارزیابی تأثیر درمان را نیز فراهم می‌کند. اگر قصد انجام رادیوگرافی کل ستون فقرات یا همان تصویربرداری توتال اسپاین را دارید می‌توانید به مرکز تصویربرداری مروارید ری مراجعه کنید.

تصویربرداری MRI و CT Scan
در مواردی که احتمال مشکلات عصبی، نخاعی یا مادرزادی وجود دارد پزشک از MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) یا سی‌تی اسکن استفاده می‌کند.
مزایای MRI:
نمایش دقیق بافت‌های نرم و نخاع
تشخیص علل پنهان انحراف مانند آسیب دیسک یا ناهنجاری‌های مادرزادی

بررسی تغییرات رشد در کودکان و نوجوانان
در سنین رشد ممکن است انحراف با افزایش سریع قد تشدید شود. پزشک با بررسی شاخص رشد استخوان‌ها (Risser Sign) تعیین می‌کند که آیا احتمال پیشرفت اسکولیوز وجود دارد یا خیر.

اسکن سه‌بعدی ستون فقرات (3D Spinal Scan)
در کلینیک‌های تخصصی از فناوری‌های جدید مانند اسکن نوری سه‌بعدی استفاده می‌شود که بدون اشعه می‌تواند شکل دقیق ستون فقرات را نمایش دهد. این روش برای پایش تغییرات در طول درمان بسیار کاربردی است.

ارزیابی عصبی و عملکرد عضلات
در برخی بیماران پزشک قدرت عضلات، حس سطحی پوست و انعکاس‌های عصبی را بررسی می‌کند تا مشخص شود آیا انحراف باعث فشار بر نخاع یا اعصاب شده است یا خیر.

این عارضه می‌تواند در اثر عوامل مختلفی ایجاد شود. در ادامه اصلی‌ترین دلایل بروز اسکولیوز را بررسی می‌کنیم:

دلایل مادرزادی (Congenital Scoliosis)

ناشی از ناهنجاری ساختاری مهره‌ها در دوران جنینی است. در این حالت برخی مهره‌ها به‌صورت ناقص شکل می‌گیرند یا به هم جوش خورده‌اند که موجب انحراف ستون فقرات از بدو تولد می‌شود.

دلایل ژنتیکی و ارثی

تحقیقات نشان داده‌اند که سابقه خانوادگی اسکولیوز احتمال بروز آن را افزایش می‌دهد. ژن‌های مرتبط با رشد استخوان و بافت‌های همبند در این افراد متفاوت عمل می‌کنند.

اسکولیوز ایدیوپاتیک (Idiopathic)

شایع‌ترین نوع اسکولیوز است که علت مشخصی ندارد. معمولاً در دوران نوجوانی و هنگام رشد سریع بدن ظاهر می‌شود و در دختران شیوع بیشتری دارد.

اختلالات عصبی‌ـ‌عضلانی (Neuromuscular)

در بیماری‌هایی مثل فلج مغزی (Cerebral Palsy)، دیستروفی عضلانی یا اسپینا بیفیدا ضعف یا عدم هماهنگی عضلات باعث کشش نامتقارن بر مهره‌ها و در نتیجه انحراف ستون فقرات می‌شود.

مشکلات وضعیت بدنی (Postural Scoliosis)

ناشی از وضعیت نادرست بدن در طول روز مانند قوز کردن، نشستن طولانی پشت میز یا استفاده نادرست از تلفن همراه و لپ‌تاپ است. در این نوع ساختار مهره‌ها سالم است اما عضلات و رباط‌ها دچار عدم تعادل می‌شوند.

آسیب‌ها و عفونت‌های استخوانی

شکستگی یا عفونت مهره‌ها می‌تواند موجب تغییر شکل و انحراف ستون فقرات شود.

اختلالات هورمونی و تغذیه‌ای

در برخی موارد کمبود ویتامین D یا مشکلات هورمونی در دوران رشد ممکن است با ضعف استخوانی و انحنای غیرطبیعی همراه باشد.

درمان اسکولیوز به شدت انحراف، سن بیمار و علت زمینه‌ای بستگی دارد. هدف اصلی جلوگیری از پیشرفت انحراف و اصلاح وضعیت بدن است.
فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی:
حرکات کششی و تقویتی تحت نظر فیزیوتراپیست به بهبود انعطاف‌پذیری، افزایش قدرت عضلات پشتی و تنظیم راستای ستون فقرات کمک می‌کند.
تمریناتی مثل Plank، Cat-Cow و تمرینات تنفسی مؤثرند.
بریس (Brace Therapy):
در نوجوانان با انحراف خفیف تا متوسط استفاده از بریس مخصوص می‌تواند از پیشرفت زاویه کاب جلوگیری کند. این روش زمانی مؤثر است که استخوان‌ها هنوز در حال رشد باشند.
درمان دارویی و کنترل درد:
داروهای ضدالتهاب و مسکن برای کاهش درد و اسپاسم عضلانی استفاده می‌شوند ولی علت اصلی بیماری را برطرف نمی‌کنند.
اصلاح وضعیت بدن و سبک زندگی:
استفاده صحیح از میز و صندلی، پرهیز از نشستن طولانی، خوابیدن در وضعیت مناسب و انجام فعالیت بدنی منظم نقش مهمی دارد.
جراحی اصلاحی (Spinal Fusion Surgery):
در موارد شدید یا پیشرونده جراحی با ثابت‌سازی مهره‌ها و تصحیح زاویه انحراف انجام می‌شود تا ستون فقرات به حالت طبیعی بازگردد.

انتخاب روش درمان باید توسط متخصص ارتوپدی یا ستون فقرات انجام شود و اغلب ترکیبی از چند روش برای دستیابی به نتیجه بهتر به کار می‌رود.

اسکولیوز یک مشکل شایع اسکلتی است که می‌تواند بر ظاهر و عملکرد بدن اثر بگذارد علائم انحراف ستون فقرات شامل عدم تقارن شانه‌ها برجستگی پشت و درد مداوم است تشخیص زودهنگام با معاینه فیزیکی و تصویربرداری اهمیت زیادی دارد دلایل بروز شامل عوامل مادرزادی ژنتیکی وضعیت نامناسب بدن و بیماری‌های عصبی عضلانی است درمان بسته به شدت انحراف از فیزیوتراپی و بریس گرفته تا جراحی اصلاحی متفاوت است توجه به وضعیت بدن در سنین رشد و مراجعه به متخصص در مراحل اولیه می‌تواند از پیشرفت این عارضه جلوگیری کند.
در پایان باید گفت که تشخیص دقیق و زودهنگام انحراف ستون فقرات نقشی کلیدی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد. مرکز رادیولوژی و سونوگرافی مروارید ری با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته تصویربرداری از جمله رادیوگرافی دیجیتال امکان بررسی کامل و دقیق وضعیت مهره‌ها و زاویه انحراف را فراهم می‌آورد. در این مرکز نتایج تصویربرداری توسط متخصصان باتجربه تحلیل می‌شود تا بهترین مسیر درمانی برای هر بیمار مشخص گردد. هدف مروارید ری ارائه خدمتی دقیق، مطمئن و انسانی است تا بیماران با اطمینان در مسیر تشخیص تا درمان قدم بردارند و سلامت ستون فقرات خود را حفظ کنند. لذا اگر قصد رزرو نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 02156804080 اقدام نمایید.


منابع
clevelandclinic.org
mayoclinic.org