چطور آرتروز ستون فقرات سبب محدودیت حرکت می‌شود؟

آرتروز ستون فقرات (Spinal Osteoarthritis) نوعی بیماری دژنراتیو یا تحلیل‌برنده است که به‌تدریج مفاصل بین مهره‌ای، غضروف‌ها و بافت‌های حمایت‌کننده‌ی ستون فقرات را تخریب می‌کند. نتیجه‌ی این فرآیند کاهش انعطاف‌پذیری، خشکی مفاصل و محدود شدن دامنه حرکات بدن است.
برای درک دقیق‌تر باید بدانیم چند عامل کلیدی در این محدودیت حرکتی نقش دارند:

تخریب غضروف‌های بین مهره‌ای

غضروف‌ها همان ساختارهای نرم و لغزنده‌ای هستند که بین مهره‌ها قرار دارند و مانند «بالشتک ضربه‌گیر» عمل می‌کنند. در آرتروز این غضروف‌ها فرسایش یافته و نازک می‌شوند. با از بین رفتن سطح صاف مفصلی:
تماس مستقیم استخوان‌ها باعث ایجاد درد و اصطکاک می‌شود.
حرکت طبیعی مهره‌ها مختل می‌گردد.
بدن برای جلوگیری از درد ناخودآگاه حرکات را محدود می‌کند.
بنابراین تخریب غضروف نخستین دلیل خشکی و کاهش دامنه حرکت است.

تشکیل زائده‌های استخوانی (استئوفیت‌ها)

وقتی بدن متوجه آسیب مفصل می‌شود برای محافظت از خود استخوان جدیدی در لبه‌ی مهره‌ها می‌سازد که به آن زائده‌ی استخوانی یا استئوفیت گفته می‌شود.
اما این واکنش به ظاهر مفید پیامدهایی دارد:
زائده‌ها فضا را برای حرکت طبیعی مهره‌ها تنگ می‌کنند.
ممکن است به اعصاب نخاعی یا ریشه‌های عصبی فشار وارد کرده و باعث درد یا بی‌حسی شوند.
در نتیجه فرد به سختی خم می‌شود یا نمی‌تواند به اطراف بچرخد.

التهاب و سفتی مفاصل فاست (Facet Joints)

در پشت هر مهره دو مفصل کوچک فاست وجود دارد که حرکات چرخشی و خم شدن را کنترل می‌کنند.
در آرتروز این مفاصل دچار التهاب و تخریب می‌شوند؛ به همین دلیل:
حرکات چرخشی یا خم شدن به عقب با درد و خشکی همراه است.
بیمار احساس “گرفتگی” و “قفل شدن” ستون فقرات دارد.

اسپاسم و ضعف عضلات اطراف ستون فقرات

وقتی مفصل دردناک شود عضلات اطراف آن به‌صورت خودکار منقبض می‌شوند تا از آن ناحیه محافظت کنند؛ این حالت به آن اسپاسم عضلانی محافظتی گفته می‌شود.
با گذشت زمان:
عضلات تحلیل رفته و ضعیف می‌شوند.
انعطاف‌پذیری کلی بدن کاهش می‌یابد.
حالت بدنی (Posture) فرد تغییر کرده و تحرک سخت‌تر می‌شود.

کاهش جریان خون و تغذیه مفصلی

در اثر التهاب مزمن و بی‌تحرکی خون‌رسانی به ناحیه‌ی آسیب‌دیده کمتر می‌شود. این کاهش گردش خون باعث می‌شود:
مواد مغذی کمتری به غضروف‌ها برسد.
روند ترمیم بافت کندتر شود.
خشکی و محدودیت حرکتی تشدید گردد.

چرخه معیوب “درد – بی‌تحرکی – ضعف – خشکی”

یکی از دلایل مهم پیشرفت محدودیت حرکتی این است که بیمار برای اجتناب از درد از حرکت دادن بدن خودداری می‌کند؛ این خود باعث:
کاهش جریان خون → ضعف عضلات → تشدید خشکی مفصل → درد بیشتر
به این ترتیب یک چرخه بسته و آسیب‌زا تشکیل می‌شود که بدون درمان فیزیوتراپی یا تمرینات هدفمند وضعیت بیمار بدتر می‌شود.

تشخیص این بیماری نیاز به بررسی دقیق علائم بالینی و انجام آزمایش‌های تصویربرداری دارد. هدف از تشخیص شناسایی میزان تخریب مفاصل، تعیین محل آسیب (گردن یا کمر) و سایر بیماری‌های مشابه مانند دیسک یا التهاب مفصلی است. در ادامه روش‌های رایج تشخیص را شرح می‌دهیم:

معاینه بالینی

پزشک ابتدا با گرفتن شرح‌حال دقیق از بیمار علائم مانند درد، خشکی صبحگاهی، محدودیت حرکت و بی‌حسی اندام‌ها را بررسی می‌کند. سپس با لمس ستون فقرات، ارزیابی دامنه‌ی حرکات و تست‌های حرکتی (مانند خم شدن به جلو یا چرخش) سعی می‌کند محل درد و میزان خشکی مفصل را مشخص کند. وجود درد موضعی در هنگام فشار یا حرکت از نشانه‌های اصلی این بیماری است.

تصویربرداری پزشکی

برای تشخیص دقیق این عارضه تصویربرداری نقش کلیدی دارد.
رادیوگرافی توتال اسپاین (Total Spine X-Ray): یکی از روش‌های اصلی ارزیابی وضعیت کلی مهره‌های ستون فقرات است. در این نوع رادیوگرافی تصویر کامل از گردن تا کمر گرفته می‌شود تا تغییرات استخوانی، کاهش فاصله بین مهره‌ها و نیز وجود زائده‌های استخوانی یا انحراف ستون فقرات به‌خوبی مشخص شود. استفاده از رادیوگرافی توتال اسپاین به پزشک کمک می‌کند تا تخریب مفاصل را در تمام طول ستون فقرات بررسی کند و تصمیم بهتری درباره‌ی نوع درمان بگیرد. اگر قصد انجام تصویربرداری توتال اسپاین را دارید می‌توانید به مرکز تصویربرداری مروارید ری مراجعه کنید.
MRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی): در این روش جزئیات بافت غضروف، دیسک‌ها و اعصاب بررسی می‌شود و می‌توان میزان التهاب و تخریب بافت نرم را مشاهده کرد.
سی‌تی اسکن (CT): در موارد پیچیده‌تر یا قبل از جراحی برای مشاهده‌ی دقیق ساختار استخوان و مفاصل مهره‌ای به کار می‌رود.

آزمایش‌های تکمیلی

در برخی موارد پزشک برای رد سایر بیماری‌های مفصلی آزمایش خون جهت اندازه‌گیری فاکتور رماتیسمی یا شاخص‌های التهابی (CRP, ESR) درخواست می‌کند.

در مجموع تشخیص دقیق این عارضه ترکیبی از بررسی بالینی، ارزیابی تصویربرداری و تحلیل آزمایشگاهی است. تشخیص زودهنگام کمک می‌کند روند تخریب مفصل کنترل شده و بیمار سریع‌تر به درمان‌های فیزیوتراپی یا دارویی پاسخ دهد.

این عارضه به‌تدریج و معمولاً در سنین بالاتر بروز می‌کند. علائم آن می‌تواند بسته به محل درگیری (گردنی یا کمری) متفاوت باشد اما نشانه‌های عمومی شامل موارد زیر است:
درد مزمن در ناحیه کمر یا گردن: معمولاً هنگام ایستادن طولانی، نشستن یا خم شدن تشدید می‌شود.
خشکی مفاصل به‌ویژه در صبح: بیمار احساس می‌کند ستون فقراتش سفت شده و برای بازگشت به حرکت طبیعی زمان نیاز دارد.
کاهش انعطاف حرکتی: خم شدن، چرخیدن یا انجام حرکات روزمره دشوار و همراه با درد است.
احساس فشار یا سایش در مهره‌ها هنگام حرکت: که ناشی از تماس مستقیم استخوان‌ها با هم به‌دلیل تخریب غضروف است.
انتشار درد به شانه‌ها یا پاها: در مواردی که ریشه‌های عصبی تحت فشار قرار بگیرند (به‌ویژه در آرتروز گردنی یا کمری).
بی‌حسی یا گزگز اندام‌ها: علامتی از فشردگی عصب یا کاهش فضای بین مهره‌ها.
کاهش قدرت عضلانی و خستگی سریع: به‌دلیل محدودیت حرکت و ضعف عضلات پشتیبان ستون فقرات.
تغییر وضعیت بدن یا قوس غیرطبیعی ستون فقرات: ناشی از درد مزمن و جبران حرکتی بدن.

این علائم معمولاً به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند و در صورت بی‌توجهی یا تأخیر در درمان می‌توانند باعث ناتوانی و کاهش کیفیت زندگی شوند. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب راه اصلی پیشگیری از پیشرفت این بیماری است.

هرچند عوامل ژنتیکی و افزایش سن در بروز این بیماری نقش دارند اما می‌توان با رعایت برخی اصول از بروز یا پیشرفت آن تا حد زیادی جلوگیری کرد. مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری عبارت‌اند از:

عادات حرکتی و وضعیت بدن

حفظ وضعیت صحیح نشستن و ایستادن: هنگام کار با رایانه یا رانندگی ستون فقرات را صاف نگه دارید و از خم شدن طولانی پرهیز کنید.
استفاده از تشک و صندلی ارگونومیک: انتخاب سطحی با حمایت مناسب از کمر فشار مهره‌ها را کاهش می‌دهد.
بلند کردن اجسام به‌درستی: با خم کردن زانوها و نزدیک نگه داشتن بار به بدن از آسیب به مهره‌ها جلوگیری کنید.

فعالیت بدنی و تغذیه

انجام ورزش‌های سبک منظم: حرکات کششی، شنا، پیاده‌روی و یوگا باعث تقویت عضلات اطراف ستون فقرات و حفظ انعطاف آن می‌شوند.
کنترل وزن بدن: چاقی باعث افزایش فشار بر مفاصل مهره‌ای و تسریع روند ساییدگی غضروف می‌گردد.
تغذیه سالم و ضدالتهاب: مصرف غذاهای سرشار از امگا-۳، ویتامین D و کلسیم در سلامت مفاصل نقش مؤثر دارد.
پرهیز از سیگار و الکل: این عوامل جریان خون مفصلی و ترمیم بافت را کاهش می‌دهند.

مراقبت‌های دوره‌ای

ویزیت منظم پزشک و غربالگری استخوان: تشخیص زودهنگام تغییرات مفصلی به پیشگیری از آرتروز شدید کمک می‌کند.

آرتروز ستون فقرات یک بیماری پیشرونده است که با ساییدگی غضروف مفاصل و تشکیل زوائد استخوانی باعث درد خشکی و محدودیت حرکت می‌شود تشخیص آن با معاینه بالینی رادیوگرافی توتال اسپاین MRI و آزمایش‌های تکمیلی انجام می‌گیرد علائم شامل درد مزمن کاهش انعطاف و بی‌حسی اندام‌هاست پیشگیری از این بیماری با حفظ وزن مناسب فعالیت بدنی منظم وضعیت صحیح بدن و تغذیه سالم امکان‌پذیر است آگاهی و تشخیص زودهنگام نقش مهمی در کنترل روند آرتروز و جلوگیری از ناتوانی حرکتی دارد رعایت سبک زندگی سالم بهترین راه حفظ سلامت ستون فقرات در سنین بالا است.
مرکز رادیولوژی و سونوگرافی مروارید ری با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته‌ تصویربرداری از جمله رادیوگرافی توتال اسپاین نقش کلیدی در تشخیص زودهنگام این عارضه را ایفا می‌کند این مرکز با اتکا بر تیم متخصص رادیولوژی و تکنولوژی‌های مدرن تصویربرداری امکان ارزیابی جامع وضعیت مهره‌ها و مفاصل را فراهم می‌سازد هدف ما در مروارید ری کمک به بیماران برای دریافت تشخیص درست و آغاز درمان مؤثر در کوتاه‌ترین زمان است تصویربرداری دقیق نخستین گام در حفظ سلامت ستون فقرات و پیشگیری از پیشرفت آرتروز به شمار می‌آید. چنانچه قصد رزرو نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 02156804080 اقدام نمایید.


منابع
americanhealthimaging.com
drrahulchaudhari.com